Banki spółdzielcze – co warto o nich wiedzieć?

Banki spółdzielcze nadal kojarzone są z niewielkimi miejscowościami, ofertą dla rolników i brakiem dostępu do nowoczesnych technologii. Jednocześnie zajmują ważną oraz stabilną pozycję w sektorze finansowym i pod wieloma względami mogą stanowić konkurencję dla dużych banków komercyjnych (tych z naszego rankingu kont osobistych). Wraz ze SKOK’ami, mogą stanowić ciekawą alternatywe np. w przypadku lokat czy kredytów. Z czego to wynika? Poniżej wskazujemy najważniejsze różnice między tymi instytucjami i wyjaśniamy, na jakich zasadach funkcjonują banki spółdzielcze.

Jak działa bank spółdzielczy i czym różni się od banku komercyjnego?

Forma prawna

Banki komercyjne to spółki akcyjne. Najważniejsze decyzje, np. dotyczące strategii banku podejmuje główny akcjonariusz. Za wykonanie konkretnych zadań odpowiedzialny jest zarząd, nad którym kontrolę sprawuje rada nadzorcza.

Banki spółdzielcze, jak sama nazwa wskazuje, są spółdzielniami, prowadzącymi działalność bankową. Jej właściciele –  członkowie spółdzielni (udziałowcy) najczęściej wywodzą się z lokalnej społeczności i organizują się, by działać dla jej dobra.

BS-y podlegają prawu spółdzielczemu i jednocześnie obowiązuje je ustawa Prawo bankowe. Są, tak jak banki komercyjne nadzorowane przez KNF, a zgromadzone w nich środki chroni Bankowy Fundusz Gwarancyjny.

Pochodzenie kapitału

Banki komercyjne mogą być uzależnione finansowo zarówno od polskich, jak i od zagranicznych podmiotów, przez co często zmuszone są do realizowania polityki narzuconej przez zewnętrzne instytucje i trzymania się rygorystycznych założeń.

Kapitał założycielski BS-ów jest w pełni polski, dzięki czemu przy tworzeniu oferty i strategii banku nie podlegają wpływowi zagranicznych interesariuszy. Mogą być bardziej elastyczne. Ma to wpływ, m.in. na decyzje kredytowe. Często klienci, którzy nie mieliby szans na pożyczkę w dużej instytucji, uzyskają ją w banku spółdzielczym.

By założyć BS, trzeba dysponować funduszem własnym o wartości 1 mln euro i zebrać co najmniej dziesięciu założycieli. Jeśli ma on być w formie spółki akcyjnej, należy zgromadzić 5 mln euro kapitału.

Jakie prawa mają udziałowcy banku spółdzielczego?

Każdy może zostać klientem BS-u. W przeciwieństwie do SKOK-ów, by skorzystać z usług banku spółdzielczego, nie jest wymagane członkostwo.

Posiadanie udziałów w banku spółdzielczym wiąże się z dodatkowymi uprawnieniami. Współwłaściciele mają dostęp do ważnych dokumentów (np. sprawozdań finansowych, zawieranych przez bank umów, protokołów lustracji). Są informowani o sposobie pracy zarządu, mogą ją oceniać, zgłaszać własne pomysły i wnioski oraz monitorować, jak są one realizowane.

Najważniejsze decyzje zatwierdzane są demokratycznie z uwzględnieniem głosu wszystkich udziałowców (1 udziałowiec = 1 głos). Ich wykonanie powierza się zarządowi. Zajmuje się on także reprezentowaniem spółdzielni. Nad wszystkim czuwa jeszcze rada nadzorcza, która kontroluje działalność BS-u.

Jak stać się udziałowcem banku spółdzielczego?

Współwłaścicielem banku spółdzielczego może być każdy, kto:

• posiada w nim konto przez co najmniej 3 miesiące;
• złoży deklarację o przyjęcie w poczet członków i zostanie ona pozytywnie rozpatrzona przez zarząd;
• wpłaci wpisowe;
• wykupi minimum 1 udział.

Maksymalnie jeden członek BS-u może posiadać 500 udziałów. Koszt udziału i wpisowego różni się w zależności od instytucji. Kwoty te wahają się zazwyczaj od kilkudziesięciu do kilkuset złotych.

Jaki jest główny cel działalności banków spółdzielczych?

Banki spółdzielcze, w przeciwieństwie do banków komercyjnych nie powinny być nastawione tylko na zyski. Ich misją jest przede wszystkim wspieranie lokalnej społeczności. Europejskie Stowarzyszenie Banków Spółdzielczych wymienia wartości, jakie przyświecają działalności tego typu instytucji finansowych. To:

• solidarność;
• bliskość;
• samopomoc;
• elastyczność;
• walka z wykluczeniem finansowym;
• zaufanie;
• współzarządzanie;
• dbałość o środowisko.

Kierując się tymi zasadami, BS-y na różne sposoby angażują się w życie lokalnej społeczności, np.:

• finansują budowę dróg i budynków użyteczności publicznej;
• wspierają przedsięwzięcia ekologiczne;
• biorą udział w akcjach charytatywnych;
• są źródłem finansowania agrobiznesu;
• wspierają lokalne drużyny sportowe;
• organizują szkolenia;
• pomagają małym przedsiębiorstwom tworzyć biznesplany, pozyskiwać środki inwestycyjne, fundusze unijne itp.

Czym się różni bank spółdzielczy od zwykłego?

Pierwszą główną różnicą jest sposób działania i cel tych dwóch instytucji – Bank spółdzielczy ma służyć swoim spółdzielcom, natomiast głównym celem banku komercyjnego jest przyniesienie zysku akcjonariuszom. Oprócz tego różnice zidentyfikujemy w skali działania – lokalny charakter vs krajowy, ofercie produktowej – nastawiona na lokalną społeczność vs ogólnokrajowy charakter. Oczywiście to nie wszystkie różnice, bo te dostrzeżemy praktycznie w każdym aspekcie – od obsługi klienta, po przez bankowość internetową czy proponowane rozwiązania.

Na jaką skalę działają banki spółdzielcze?

Obszar działalności BS-ów uzależniony jest od funduszy, jakimi dysponują. Te z niewielkim kapitałem własnym ograniczają się do kilku lub kilkunastu powiatów, otwierając tam swoje oddziały i filie. Banki spółdzielcze posiadające nieco większe zasoby rozszerzają zazwyczaj działalność na całe województwo. Największe, z kapitałem własnym przekraczającym 5 mln euro, mogą funkcjonować na terenie całego kraju.

Dla niektórych lokalność BS-ów jest ograniczeniem. Tutaj należałoby przypomnieć, jaka idea przyświeca bankom spółdzielczym: zyski schodzą na dalszy plan, a głównym celem jest wspieranie społeczności, w której działa.

Jeśli spojrzymy na to z tej perspektywy, łatwo wywnioskować, że im mniejsze terytorium, tym łatwiej realizować taką misję i budować trwałe relacje z klientami. Wówczas dany BS bez trudu wybierze formę wsparcia, która rzeczywiście będzie potrzebna. Wspomnianą lokalność zauważymy także w ofercie produktowej, która przygotowywana jest z myślą o potrzebach i możliwościach danej społeczności np. rolników.

Co oferują banki spółdzielcze?

Choć zakres usług BS-ów nie jest tak szeroki, jak w przypadku banków komercyjnych (np. obrót papierami wartościowymi), ich klienci mogą skorzystać ze standardowych usług takich jak:

• udzielanie kredytów i pożyczek;
• prowadzenie rachunków bankowych;
• przyjmowanie wkładów pieniężnych;
• obsługa kart płatniczych.

Niektóre banki spółdzielcze oferują także, m.in.:

• przechowywanie papierów wartościowych;
• udostępnianie skrytek oraz sejfów.

Choć BS-y nie kojarzą się z nowoczesnymi technologiami, coraz więcej z nich rozwija bankowość elektroniczną i mobilną.

Mało kto wie, że biometryczne bankomaty, do których obsługi niepotrzebna jest karta płatnicza, początkowo w Polsce wprowadził Podkarpacki Bank Spółdzielczy w Sanoku. Łącki Bank Spółdzielczy jako pierwszy umożliwił swoim klientom korzystanie z tzw. bankomatów podjazdowych.

Jak widać opinia o BS-ach jako przestarzałych instytucjach, może być dla wielu z nich niesprawiedliwa i krzywdząca. Stale poszerzają one swoją ofertę i podążają za rozwiązaniami wprowadzanymi w bankach komercyjnych.

Czy bank spółdzielczy sprawdza bik?

Instytucje te są uczestnikami biura informacji kredytowej (BIK). Potencjalny klient, w przypadku chęci otrzymania kredytu, musi się liczyć z tym, że zostanie sprawdzony w BIK. Dodatkowo bank może sprawdzać inne bazy jak BIG.

Konto w banku spółdzielczym a komornik

Jeśli masz konto w banku spółdzielczym i zastanawiasz się czy komornik „widzi” taki rachunek, to odpowiedz brzmi „TAK”. W tym przypadku warto sięgnąć do informacji o systemie OGNIVO i jego uczestnikach. Wyraźnie widać, iż konta w bankach spółdzielczych są widoczne w OGNIVO. Tym samym komornik może zidentyfikować takie konto a następnie zając na nim środki. Temat komornika i kont bankowych poruszaliśmy w serii artykułów: Konto bez komornika, Konto za granicą a komornik, zajęcie egzekucyjne na rachunku. Warto się z nimi zapoznać, jeśli ten temat was interesuje.

Podejście banków spółdzielczych do klienta

Banki spółdzielcze cechuje indywidualne podejście do klienta. Jak już wspomnieliśmy, BS-y działają lokalnie. Oznacza to, że zrzeszają mniejszą społeczność niż duże banki komercyjne. Dzięki temu często lepiej znają swoich klientów, ich problemy i sytuację finansową. Łatwiej mogą odpowiadać na ich potrzeby, na bieżąco dopasowując swoją ofertę.

BS-y zazwyczaj działają elastycznie. Nie muszą trzymać się sztywnych procedur wewnętrznych i wszystkiego konsultować z centralą. Każda decyzja podejmowana jest na miejscu, co przyspiesza doprowadzenie danej sprawy do końca.

Czym są zrzeszenia banków spółdzielczych?

Małe banki spółdzielcze, tzn. z kapitałem własnym od 1 do 5 mln euro są bardziej narażone na bankructwo. BS-y zrzeszają się, aby to ryzyko zmniejszyć i umocnić pozycję na rynku. W Polsce funkcjonują dwa zrzeszenia.

1. Bank Polskiej Spółdzielczości (Grupa BPS), która składa się z 300 banków. Bankiem zrzeszającym jest BPS S.A. z siedzibą w Warszawie.
2. Spółdzielcza Grupa Bankowa (SGB), w skład której wchodzi 174 banków. Bank zrzeszający to SBG-Bank z siedzibą w Poznaniu.

Oprócz tego działają także dwa banki niezrzeszone:

• Bank Spółdzielczy w Brodnicy;
• Krakowski Bank Spółdzielczy.

Banki zrzeszające są dla zrzeszonych swego rodzaju bankami centralnymi. Tworzą odrębny rachunek dla poszczególnych BS-ów i gromadzą tam ich aktywa oraz okazują swoją pomoc, m.in. przy:

• naliczaniu i utrzymywaniu rezerwy obowiązkowej;
• wprowadzaniu nowoczesnych rozwiązań;
• wypełnianiu obowiązku informacyjnego wobec BFG, KNF i NBP;
• wzmacnianiu kapitału;
• aktualizowaniu oferty i wdrażaniu nowych produktów.

To, że dany BS wstąpi do zrzeszenia, nie oznacza, że traci swoją odrębność. Działalność pod wspólną marką to szansa na udział w projektach, które poza zrzeszeniem byłyby niedostępne.

Grupa pozwala zachować stabilną i bezpieczną pozycję na rynku, ponieważ w bankowości spółdzielczej funkcjonują dwie zasady.

1. Zasada solidarności – banki spółdzielcze działające na danym obszarze oraz poszczególne BS-y i bank zrzeszający mają obowiązek udzielania sobie wzajemnej pomocy.
2. Zasada subsydiarności – jeśli jakieś usługi nie mogą być zrealizowane przez zrzeszony BS, wykonuje je bank zrzeszający, np. udzielenie kredytu, w przypadku, kiedy jego kwota przekracza limit kredytowy dostępny dla małego banku.

Konto w banku spółdzielczym czy warto – opinie

Idea tych instytucji wydaję się być szlachetna, ale czy to przekłada się na jakość świadczonych usług. Niestety opinie dotyczące banków spółdzielczych są raczej niepochlebne. Najczęściej są to niewielkie instytucje o ograniczonym budżecie. Łączna wartość aktywów wszystkich banków spółdzielczych to 118 mld złotych na koniec 2023 roku. Dla porównania największy bank w Polsce – PKO BP ma sumę aktywów ponad 4x większą – 512 mld złotych. Co istotne suma aktywów banków spółdzielczych rozkłada się na bardzo dużą ilość podmiotów – w samej grupie SOZ BPS to ponad 300 banków.

Przechodząc do meritum – jakość świadczonych usług czy sama oferta banków spółdzielczych w zauważalnym stopniu odbiega od propozycji banków komercyjnych. Korzystając z bankowości internetowej czy weryfikując ofertę produktową, dość szybko zauważymy istotne różnice. To czego możemy się spodziewać to archaiczne systemy bankowe, znacznie większa papierologia i brak digitalizacji procesów. Można to porównać do cofnięcia się do lat 2000, gdzie w bankach spółdzielczych czas stanął w miejscu. Jednak żeby nie było tak depresyjnie, to czym wyróżniają się banki spółdzielcze to oferta skierowana do lokalnych społeczności. Pewni klienci mogą liczyć na lepsze warunki oferty kredytowej, korzystniejsze możliwości lokowania kapitału czy produkty bankowe odpowiadające ich lokalnym potrzebom. Warto traktować taką ofertę jako uzupełnienie dla rachunku w normalnym banku komercyjnym.

Banki spółdzielcze Podsumowanie

Chociaż lokalny charakter banków spółdzielczych nie ułatwia im tworzenia wizerunku nowoczesnego banku, coraz więcej BS-ów wprowadza bankowość elektroniczną i mobilną. Niektóre wychodzą także ponad standardową ofertę, wprowadzając nowe produkty i usługi, np. konto walutowe, pakiet assistance. Obecnie możemy spotkać je także w dużych miastach, np. w Warszawie.

Oznacza to, że śmiało mogą konkurować z dużymi instytucjami finansowymi, wypełniając przy tym swoją główną misję, czyli wspieranie lokalnej społeczności i działanie dla jej dobra. Właśnie dzięki lokalności i polskiemu kapitałowi banki spółdzielcze pod wieloma względami przewyższają komercyjne.

Mogą zapewnić swoim klientom indywidualne podejście, mniej skomplikowane i bardziej elastyczne procedury oraz podejmować szybsze decyzje kredytowe. Dodatkowo przeciwdziałają wykluczeniu finansowemu, budując relacje z lokalną społecznością i udostępniając, np. produkty kredytowe osobom, które w standardowym banku nie otrzymałyby pożyczki.

Banki spółdzielcze są ważną częścią polskiego sektora bankowego. Mają ogromny potencjał, którego nie powinno się lekceważyć.