Tajemnica bankowa – na czym polega i kto musi jej przestrzegać?

Tajemnica bankowa jest obowiązkiem narzuconym bankom przez ustawę Prawo bankowe. Podstawowy cel tajemnicy bankowej to ochrona danych osobowych klienta i jego prawa do prywatności. Naruszenie jej zaś skutkuje odpowiedzialnością zarówno karną, jak i majątkową, ponoszoną przez bank, który dopuścił się jej złamania. Na czym polega tajemnica bankowa i kto musi jej przestrzegać? Kiedy i komu bank może ujawnić dane klientów?

Skąd wzięła się tajemnica bankowa?

Tajemnica bankowa po raz pierwszy stała się normą prawną, której złamanie wiąże się z karą, w Szwajcarii. Do 1934 roku była regulowana przez prawo cywilne i wynikała głównie ze względów etycznych. Szwajcarscy bankierzy uważali ujawnienie danych klienta za naruszenie jego prywatności i twierdzili, że to może spowodować utratę zaufania do banków. Powszechne jest stwierdzenie, że zdecydowano się w Szwajcarii na wprowadzenie tajemnicy bankowej do przepisów prawnych z powodu nacisków nazistowskich Niemiec na banki, by podały informacje o kontach bogatych Żydów, by Niemcy mogli przejąć ich majątki. Wprowadzenie tajemnicy bankowej do przepisów prawa miało być jasnym sygnałem niezgody Szwajcarii na to i konsekwentnego bronienia swojej neutralności.

Po II wojnie światowej m.in. dzięki tajemnicy bankowej Szwajcaria uzyskała miano międzynarodowego centrum finansowego i zyskała wielu klientów z całego świata, którzy postanawiali ulokować swoje oszczędności na kontach w szwajcarskich bankach, które na tym zarabiały. Zaczęło także dochodzić do sytuacji, gdy czarne charaktery w książkach lub filmach deponowały środki właśnie w Szwajcarii, bo ze względu na tajemnicę bankową pozostawały bezkarne. W społeczeństwie opinie o tajemnicy bankowej stały się więc dwuznaczne. Z jednej strony ochrona, ale z drugiej łatwość dokonywania przestępstw, np. podatkowych, bo banki chroniły też przestępców. Tymczasem prawo określało szczególne przypadki, kiedy banki mogły przekazać pewnym instytucjom dane klientów. Nie było ich wiele, ale dzięki temu właśnie przestępstwa nie uchodziły płazem. Wzorem Szwajcarii inne państwa również zaczęły nadawać prawny wymiar tajemnicy bankowej. Tak stało się również w Polsce w 1997 roku.

Kogo i co obejmuje tajemnica bankowa?

Obowiązek zachowania tajemnicy bankowej spoczywa oczywiście na bankach. Obowiązuje ona zarówno wszystkich pracowników banków, jak i osoby pośredniczące w wykonywaniu czynności bankowych. Chodzi o pracowników agencji bankowych, przedsiębiorców mających z bankami umowy outsourcingowe czy pośredników kredytowych. Tajemnica ma charakter bezterminowy. Oznacza to, że nawet osobom, które przestają być pracownikami banków, nie wolno ujawniać żadnych informacji zdobytych w czasie zatrudnienia.

Czego zaś dotyczy tajemnica bankowa? Wszystkich informacji gromadzonych na każdym etapie kontaktu z klientami. Tajemnicy podlegają zarówno dane uzyskane w czasie negocjacji czy związane z zawarciem umowy. Tajemnica bankowa obejmuje także wszystkie nośniki danych, na których zapisane są informacje o klientach – zarówno papierowe dokumenty, jak i elektroniczne systemy, dyski czy karty pamięci.

Jakie informacje obejmuje tajemnica bankowa?

Informacje, które obejmuje tajemnica bankowa, dzielą się na dwie grupy czynności bankowych, a mianowicie czynności sensu stricto oraz sensu largo. Czynności sensu stricto to te, które są wykonywane przez sam bank, a sensu largo to czynności wykonywane przez inne podmioty rynku finansowego. Do czynności sensu stricto zalicza się rzecz jasna prowadzenie kont, udzielanie kredytów, udzielanie gwarancji bankowych, emitowanie papierów wartościowych czy bankowe rozliczenia pieniężne. Natomiast czynności sensu largo, to między innymi:

• udzielanie pożyczek;
• czeki i weksle;
• skrytki sejfowe;
• przechowywanie przedmiotów i papierów wartościowych;
• nabycie i zbycie wierzytelności pieniężnych;
• skup i sprzedaż wartości dewizowych;
• konsultacje i doradztwo finansowe;
• poręczenia;

Tajemnica bankowa obejmuje więc niemal wszystkie obszary działalności banków i innych instytucji finansowych.

Złamanie tajemnicy bankowej – co za to grozi?

Samo naruszenie tajemnicy bankowej nie skutkuje od razu karą, dopóki nie dojdzie do wystąpienia szkód przez ujawnienie i wykorzystanie informacji nią objętych. Jeśli klient poniesie szkody przez złamanie tajemnicy bankowej np. przez pracownika banku, bank ponosi za to odpowiedzialność na zasadzie winy. Złamanie tajemnicy bankowej skutkujące szkodą dla klienta oznacza, że bank musi ponieść odpowiedzialność karną. Klient może również wytoczyć przeciwko bankowi sprawę cywilnoprawną, jeśli ma dowody na to, iż poniesiona strata została spowodowana naruszeniem tajemnicy bankowej. Według prawa bankowego, osobie, która dopuści się złamania tajemnicy bankowej grozi kara grzywny w wysokości nawet miliona złotych oraz 3 lata pozbawienia wolności. W Polsce kary są więc bardzo surowe. Nawet w Szwajcarii są znacznie łagodniejsze – pół roku więzienia i 50 000 franków grzywny, co jest równowartością około 200 000 złotych.

Złamanie tajemnicy bankowej -praktyczny przykład

Całkiem niedawno w mediach byłą sprawa pracownika jednego z dużych polskich banków, który jednocześnie był klientem. Otóż ten pracownik, jako klient banku, dość mocno wyraził swoje niezadowolenie z usług i o ile dobrze pamiętam napisał skargę na działania banku do instytucji nadzorującej. W efekcie, skarga nie miała pozytywnych konsekwencji dla banku. Co ciekawe działania pracownika/klienta spotkały się z dezaprobata banku jako pracodawcy. I tu robi się ciekawie, ponieważ bank jako pracodawca nie miał prawa wiedzieć o działaniach pracownika jako klienta. Tym samym doszło do ujawnienia tajemnicy bankowej – jeden departament przekazał drugiemu departamentowi wrażliwe dane i ujawnij bezprawnie informację objęte tajemnicą bankową. O ile dobrze pamiętam, doszło do ugody pomiędzy bankiem a pracownikiem/klientem i to z pozytywnym skutkiem dla pracownika. W tym przypadku bank był na z góry przegranej pozycji.

Zwolnienie z tajemnicy bankowej – kiedy i w jakim zakresie?

Prawo przewiduje jednak liczne wyjątki, kiedy naruszenie tajemnicy bankowej nie będzie przestępstwem karalnym. Ba, są to sytuacje, kiedy bank ma wręcz obowiązek przekazania informacji o kliencie instytucji lub osobie, która jest do tego uprawniona. Wszystko po to, by właśnie zmniejszyć ryzyko wykorzystywania tajemnicy bankowej przez przestępców i oszustów. Banki mogą udzielić informacji o kliencie między innymi:

• Szefowi KAS, naczelnikom urzędów skarbowych, CBA oraz szefowi CBA;
• Policji, Żandarmerii Wojskowej czy ABW;
• Agencjom i Służbom wywiadu, Straży Granicznej, Służbie Ochrony Państwa czy Służbie więziennej;
• Prezesowi NIK, Ministrowi Sprawiedliwości, Inspektorowi Nadzoru Wewnętrznego i Marszałkom województw;
• sądowi, prokuratorze, komornikom sądowym;
• ZUS-owi;

Dodać do tego trzeba jeszcze instytucje nadzorujące rynek finansowy czy chroniące prawa konsumentów, do których zalicza się np. NBP, BFG, KNF, Rzecznik finansowy, Prezes Urzędu Ochrony Danych Osobowych czy Prezes UOKiK.

Oczywiście banki mogą przekazać tym instytucjom i osobom informacje tylko w uzasadnionych przypadkach oraz zakresie określonym ściśle w przepisach. Komornik ma np. prawo do informacji o wszystkich kontach klienta, wysokości wpływów i wydatków, a nawet do danych nadawców i odbiorców przelewów. Jednak może uzyskać je tylko, jeśli prowadzi postępowanie egzekucyjne przeciwko klientowi banku i okaże sądowy tytuł wykonawczy. Co prawna inaczej będzie wyglądać sprawa przypadku komornika i konta za granicą. Inne instytucje (np. urząd skarbowy) zaś mogą uzyskać informacje w sytuacjach, gdy istnieje podejrzenie popełnienia przez danego klienta przestępstwa, toczy się przeciwko niemu postępowanie karne, zachodzi podejrzenie malwersacji podatkowych czy klient został objęty kontrolą podatkową bądź celną. Podmioty, którym ujawnione zostają informacje o kliencie banku mają obowiązek wykorzystać je tylko w granicach upoważnienia i im również nie wolno ich przekazywać nikomu innemu.

Zwolnienie z tajemnicy bankowej – praktyczny przykład

Dobrym przykładem jest przekazywanie przez bank informacji dotyczących wysokich wpłat lub dużych przelewów. Ten obowiązek wynika wprost z ustawy i stosownych regulacji. Duże przelewy, wpłaty czy podejrzane działania są raportowane do Generalnego Inspektora Instytucji Finansowych. Następnie instytucja decyduję czy przekazać te informacje dalej np. do urzędu skarbowego czy organów ścigania. Warto wiedzieć, ile można wpłacić/przelać pieniędzy na konto bez potencjalnej kontroli z US.

Urząd skarbowy i zwolnienie z tajemnicy bankowej

Teoria teorią, ale jak w praktyce wygląda sprawa urzędów skarbowych i tajemnicy bankowej. W tej kwestii panuje wiele mitów i domniemań. Od razu powiemy, że to nie jest tak, iż urzędy skarbowe prześwietlają rachunku przypadkowych obywateli w poszukiwaniu nieujawnionych dochodów. Nikt nie sprawdza wyrywkowo kont, nie analizuje wpływów, sald czy płatności. Co więcej, urzędy rzadko i w ostateczności sięgają po informacje objęte tajemnicą bankową. Nawet, jeżeli dojdzie do takiej sytuacji, weryfikowane są tylko wybrane informacje np. wybrany wpływ/wpływy, jakiś konkretny okres itp. Oczywiście dotyczy to kont prywatnych. W przypadku kont firmowych, ewentualne weryfikacje przepływów, szczególnie w przypadku czynnych podatników VAT są znacznie częstsze. Można zaryzykować stwierdzenie, że takie kontrole są na porządku dziennym. W tym przypadku warto wiedzieć jak wygląda sprawa np. kontroli konta zagranicznego przez urząd skarbowy.

Tajemnica bankowa i postępowanie wyjaśniające

Poniżej opisujemy sytuacje z życia wziętą. Sprawa dotyczyła postępowania wyjaśniającego, wszczętego po upływie 4,5 roku w sprawie spadków i darowizn. Urząd skarbowy zwrócił się do podatnika prośbą o potwierdzenia przelewów i pełen zakres informacji nt. pokrewieństwa (darowizna w 1 grupie podatkowe) w sprawie zgłoszony deklaracji darowizn. Już pomijam fakt, wszczęcia postępowania na chwilę przed okresem przedawnienia.

W tym przypadku urząd zażądał pełnego zakresu informacji, wliczając w to akt urodzenia, akt małżeństwa, potwierdzenia przelewów, potwierdzenia do kogo należał rachunek. Postępowanie było dość upierdliwe i urzędnikowi co rusz nie pasował jakiś dokument. Co więcej, „zdobycie” powyższych danych było dość problematyczne, ze względu na środek pandemii COVID. Po kolejnej wymianie informacji, podatnik zaproponował, żeby urzędnicy sami zweryfikowali pokrewieństwo i zasięgnęli informacji w banku o wybranych przepływach. Miał dość udowadniania, że „białe jest białe, a czarne jest czarne”. Niestety, Pani z urzędu wprost stwierdziła, że nie ma możliwości weryfikacji ani danych z urzędu cywilnego ani danych z banku. Tego typu weryfikacja wymaga uzasadnionej przyczyny oraz zgody naczelnika urzędu.

Powyższa sytuacja pokazuję, wprost, że urzędy skarbowe w przypadku weryfikacji informacji o osobach fizycznych, mają bardzo wąski wachlarz możliwości. W pierwszej kolejności, w przypadku postępowania wyjaśniającego, to podatnik musi dostarczyć wszelkie dowody i informacje. Ewentualne sprawdzenie tych informacji przez urząd nie jest prostą sprawą.

Kiedy urząd może sprawdzić nasze konto

Weryfikacja wybranych danych z rachunku bankowego może mieć miejsce np. przypadku postępowań karno-skarbowych dotyczących nie ujawnionych źródeł dochodu lub podejrzenia prania brudnych pieniędzy. Ale tu też muszą być uzasadnione przyczyny np:

• Konkretny Donoś z wartościowymi danymi
• Prowadzenie szerokiej działalności np. sprzedaży na portalach aukcyjnych bez zarejestrowanej działalności (tu nie mówię o pojedynczych sprzedażach, tylko o szerokiej i powtarzalnej aktywności gospodarczej). W tym przypadku urząd w pierwszej konności pozyskuje dane z portalu aukcyjnego, a nie z przepływów na rachunku.
• Duże i regularne wpływy na konto (transakcje powyżej 10 tyś EUR są raportowane w Głównym Inspektoracie Informacji Finansowej). Wiece informacji na ten temat zajdziecie w artykule „Zajęcie/blokada konta bankowego„

Co ważne, urząd co do zasady nie będzie sprawdzał wszystkich dostępnych informacji na wszystkich naszych rachunkach. Kontroli będą podlegały konkretne dane, wynikające z wcześniejszego postępowania. Jeżeli cenimy prywatność, oprócz rachunków krajowych z naszego rankingu kont osobistych, warto posiadać konta w zagranicznych instytucjach (nie podlegających pod polskich regulatorów). Tego typu rachunki są znacznie cięższe do weryfikacji czy ewentualnego zajęcia przez komornika. Przykładem takiego rachunku jest m.in Revolut, Wise czy Aion Bank.

Zwolnienie przedmiotowe z tajemnicy bankowej

Oprócz sytuacji, w których banki są zobowiązane do przekazania informacji objętych tajemnicą bankową, istnieją także sytuacje, w których obowiązuje zwolnienie przedmiotowe z jej zachowania. Zwolnienie przysługuje chociażby w przypadku, gdy nie da się wykonać umowy bez ujawnienia poufnych danych. Np. w przypadku przelewu poznajemy nadawcę przelewu, natomiast odbiorca naszego przelewu otrzymuje nasze dane. Poufne informacje bank może przekazać również adwokatom czy radcom prawnym świadczącym usługi na rzecz danej instytucji czy zewnętrznym firmom, które wykonują okresowo czynności pomocnicze w stosunku do podstawowych czynności banków

. Na przykład kiedy bank organizuje promocję dla nowych klientów, w której oferuje nagrodę sponsorowaną przez zewnętrzną firmę, firma ta może otrzymać dane klientów biorących udział w konkursie. Uczestnik musi spełnić pewne warunki, by otrzymać nagrodę – np. założyć konto i wykonać jakieś czynności na nim, a bank weryfikuje to i przekazuje informacje sponsorowi nagrody. Jednak, aby móc przekazać sponsorowi dane klientów, muszą oni na to wyrazić zgodę. Dlatego w umowach zwykle widnieje taka oto klauzula:

„Wyrażam zgodę na ujawnienie tajemnicy bankowej Organizatorowi, w zakresie informacji, iż jestem klientem Banku i w zakresie przekazania Organizatorowi moich danych osobowych, a także upoważniam Bank do przekazywania Organizatorowi informacji o dokonanych przeze mnie czynnościach bankowych w zakresie niezbędnym do uzyskania nagrody”.

Jeśli uczestnik nie wyrazi takiej zgody może zostać pozbawiony szansy na nagrodę. Zwolnienie z tajemnicy bankowej przysługuje również w sytuacji podejrzenia, że klient może być zamieszany w pranie brudnych pieniędzy czy finansowanie terroryzmu. Bank ma wtedy obowiązek poinformować GIIF o podejrzanych transakcjach.

Czy tajemnica bankowa przestanie istnieć?

Tajemnica bankowa od początku miała zarówno zwolenników, jak i przeciwników. Jedni uznawali ją za coś, co chroni klientów banków i buduje ich wizerunki jako instytucji zaufania publicznego. Dla innych to prosta droga do przestępstw finansowych i uważają oni, że należy ją ograniczać, by je dzięki temu ukrócać. Ów pogląd zyskał ostatnio na popularności, co pokazuje ustawa FATCA uchwalona przez amerykański Kongres w 2010 roku czy unijny system wymiany informacji podatkowych CRS. Nakłada on na banki obowiązek gromadzenia informacji dotyczących rezydencji podatkowych klientów i udostępniania ich organom podatkowym krajów, z którymi mają podpisane umowy. W praktyce oznacza to przekazywanie zagranicznym skarbówkom przez banki danych objętych tajemnicą bankową. Co więcej, banki nawet nie muszą mieć na to zgody klientów, a proces jest automatyczny i niekontrolowany. CRS został zaakceptowany dotąd przez 66 krajów. Oznacza to coraz mniejsze znaczenie tajemnicy bankowej, która jednak wciąż obowiązuje przynajmniej w obrębie kraju i banki muszą jej przestrzegać.

Jeżeli cenimy prywatność i chcemy choć trochę utrudnić dostęp do informacji o naszych finansach, warto rozważyć konto za granicą. Generalnie dostęp do takiego rachunku dla Urzędu Skarbowego czy komornika jest znacznie bardzie utrudniony, samo konto będzie znacznie mniej „widoczne” dla tych instytucji, a ewentualna egzekucja utrudniona/mało prawdopodobna. Co ciekawe jeszcze nie tak dawno, istniały anonimowe konta bankowe.

FAQ