Polska posiada jeden z najbardziej skomplikowanych systemów podatkowych na świecie. Co więcej, daniny, jakie musimy płacić państwu, są coraz wyższe. Nic więc dziwnego, że szukamy różnych sposobów, by uniknąć opodatkowania. Niestety, czasem taka optymalizacja podatkowa oznacza balansowanie na granicy prawa. Jeśli organy skarbowe stwierdzą np. w wyniku kontroli skarbowej, że dane działania są nielegalne, musimy liczyć się z konsekwencjami. Jakimi? Czym są wykroczenia i przestępstwa skarbowe? Co za nie grozi? Wyjaśniamy.
Definicję wykroczenia i przestępstwa skarbowego znajdziemy w Ustawie z dnia 10 września 1999 r. – Kodeks karny skarbowy. Czytamy w niej, że przestępstwem skarbowym jest czyn zabroniony przez kodeks pod groźbą kary grzywny w stawkach dziennych, bądź kary ograniczenia lub pozbawienia wolności.
Natomiast wykroczeniem są czyny, które w kodeksie zostały zabronione pod groźbą kary grzywny określonej kwotowo. Oczywiście, są to działania na „mniejszą skalę”. Co to konkretnie oznacza? Jeśli kwota uszczuplonej lub narażonej na uszczuplenie należności publicznoprawnej, bądź wartość przedmiotu czynu w czasie jego popełniania nie przekracza pięciokrotnej wysokości minimalnego wynagrodzenia za pracę, mówimy o wykroczeniu skarbowym. Dla zobrazowania: w pierwszym półroczu 2024 roku będzie to kwota 21 210 zł, a w drugim półroczu – 21 500 zł.
Zatem kwalifikacja czynu zależy głównie od wartości uszczuplenia.
W Kodeksie karnym skarbowym czyny zabronione zostały podzielone na 4 grupy. Są to przestępstwa i wykroczenia skarbowe:
Warto wiedzieć, iż przed potencjalnymi konsekwencjami, może nas uchronić czynny żal. Oczywiście pismo należy złożyć z odpowiednim wyprzedzeniem, jeszcze przed ewentualna kontrolą skarbową.
Jak już wspomnieliśmy, na kwalifikację czynu zabronionego ma wpływ głównie jego wartość. W przywołanym wyżej akcie prawnym najczęściej znajdziemy opis danego przestępstwa skarbowego i wysokość kary oraz dopisek, że w wypadku mniejszej wagi lub nieprzekroczenia progu ustawowego sprawca podlega karze grzywny nie za przestępstwo, a za wykroczenie skarbowe.
Dotyczy to między innymi takich niedozwolonych działań jak:
Jednak niektóre czyny Kodeks karny skarbowy z góry kwalifikuje jako przestępstwa skarbowe. To, np.:
Analogicznie, Kodeks karny skarbowy niektóre czyny zabronione bez względu na ich wartość/wagę zalicza jako wykroczenie skarbowe. Dotyczy to między innymi następujących sytuacji:
Wykroczenie i przestępstwo skarbowe da się rozróżnić także po karze przewidzianej za popełnienie danego czynu zabronionego. Co prawda, w obu przypadkach sprawca może zostać ukarany karą grzywny, jednak przy wykroczeniach jest ona ustalana kwotowo, a przy przestępstwach – w stawkach dziennych. Dodatkowo za popełnienie przestępstwa przewidziana jest kara pozbawienia lub ograniczenia wolności.
Kodeks karny skarbowy (dalej „kks”) określa dolne i górne granice dla poszczególnych kar (o czym za chwilę opowiemy szerzej). Przy opisie konkretnych przewinień najczęściej stosowana jest formuła typu: „do 720 stawek dziennych”; „do 3 lat pozbawienia wolności” itp. Dlatego sąd może, ale nie musi zastosować najsurowszej możliwej kary.
To, jaki wymiar kary będzie miał zastosowanie w danym przypadku może zależeć od wielu czynników. Sąd bierze pod uwagę, np.:
Co więcej, w okolicznościach opisanych w art. 36 i 37 kks., sąd ma prawo zastosować nadzwyczajne złagodzenie lub obostrzenie kary. Dodatkowo zgodnie z rozdziałem 2 kks. sąd ma prawo także zaniechać ukarania sprawcy (np. w przypadku czynnego żalu).
Jak już wspomnieliśmy, wykroczenie skarbowe jest karane karą grzywny określonej kwotowo. Jest ona zależna od minimalnego wynagrodzenia za pracę. W praktyce oznacza to, że w każdym roku/półroczu limity ulegają zmianie.
Dolna granica grzywny to 1/10 wysokości minimalnego wynagrodzenia, a górna – jego dwudziestokrotność. Zatem w pierwszym półroczu 2024 roku będą to kwoty od 424,2 zł do 84 840 zł, a drugim od 430 zł do 86 000 zł.
Powyższe kwoty dotyczą kar wymierzonych wyrokiem sądu. Sprawca może zostać ukarany w inny sposób, tj. mandatem karnym lub wyrokiem nakazowym (tj. bez rozprawy i bez udziału stron).
W przypadku grzywny nałożonej w postaci mandatu nie może być ona wyższa niż pięciokrotność minimalnego wynagrodzenie. W 2024 roku są to kwoty 21 210 zł (I półrocze) oraz 21 500 zł (II półrocze).
Natomiast przy wyroku nakazowym górna granica to dziesięciokrotność minimalnego wynagrodzenia, tj. 42 420 (I półrocze 2024 r.) i 43 000 zł (II półrocze 2024 r.).
Przy orzekaniu kary sąd ma do dyspozycji także środki karne. Są to dodatkowe sposoby na pociągnięcie sprawcy do odpowiedzialności. Sąd może zastosować je zamiast kary grzywny lub łącznie z nią.
W przypadku wykroczeń skarbowych kks wymienia:
Za przestępstwa skarbowe przewidziane kary są znacznie surowsze. W tym przypadku wobec sprawcy może być zastosowana nie tylko kara grzywny, ale także kara ograniczenia lub pozbawienia wolności.
Kara grzywny wymierzana jest w stawkach dziennych. To sąd określa liczbę stawek oraz wysokość jednej stawki dziennej. Najniższa możliwa liczba stawek wynosi 10, a najwyższa 720, chyba że kodeks stanowi inaczej. Natomiast wysokość 1 stawki dziennej to nie mniej niż 1/30 minimalnego wynagrodzenia, ale nie więcej niż jej czterystukrotność.
Zatem w I półroczu 2024 roku 1 stawka dzienna może wynosić od 141,4 zł (4 242 zł/30) do 56 560 zł (141,4 zł x 400). Najniższa możliwa grzywna to 1414 zł, a najwyższa nawet 40 723 200 zł.
W II półroczu 2024 roku 1 stawka dzienna to minimum 143,33 zł i maksymalnie 57 332 zł. Oznacza to, że kara grzywny będzie wahać się w granicach od 1433,3 zł do 41 279 040 zł.
W przypadku wyroku nakazowego grzywna nie może przekroczyć wysokości 200 stawek dziennych. Czyli, w zależności od wartości 1 stawki, w 2024 roku maksymalna wysokość takiej kary to przedział między 28280 zł/ 28666 zł a 11 312 000 zł/ 11 466 400 zł.
Sąd może też podjąć decyzje o obniżeniu lub nadzwyczajnym zaostrzeniu kary. Nie może jednak ona przekroczyć 1080 stawek dziennych.
Limit dotyczy także kary pozbawienia wolności. Tutaj najkrótszy możliwy okres to 5 dni, a najdłuższy 5 lat (chyba że kodeks stanowi inaczej). Natomiast w przypadku aresztu wojskowego – min. 5 dni; max. 2 lata. Tego typu sankcje wymierza się w dniach, miesiącach i latach.
Przy nadzwyczajnym obostrzeniu ograniczenie wolności może potrwać do 2 lat, a pozbawienie wolności do 10 lat.
Wymierzając sankcję za przestępstwo skarbowe, sąd może zastosować razem z główną karą lub zamiast niej także następujące środki karne:
By zapobiec ponownemu popełnieniu czynu zabronionego przez sprawcę oraz w sytuacji, gdy inne środki prawne są niewystarczające, sąd ma prawo zastosować środki zabezpieczające.
W odniesieniu do przestępstw skarbowych takimi środkami może być:
Sądy stosują taką formę zabezpieczenia, np. w przypadku niepoczytalności sprawcy lub znikomej społecznej szkodliwości czynu.
Oczywiście teoria jedno, praktyka drugie, potencjalne karty w kwotach sięgających setki tysięcy czy miliony złotych wyglądają złowieszczo. Sprawdzamy jak wyglądają przykładowe kary za wybrane wykroczenia/przestępstwa skarbowe. Kwoty pochodzą z rożnych okresów i bazują m.in. na wyrokach sądów czy realnie przyjętych mandatach.
Na wstępie warto zaznaczyć iż obecnie minimalna kara to ponad 400 zł. Za działania o mniejszy kalibrze, podatnicy otrzymywali przykładowe kary:
W przypadku tego kalibru rozstrzał kar i potencjalnej odpowiedzialności jest spory. Za „mniejsze” przestępstwa można otrzymać mandat, zapłacić i zapomnieć o sprawię. W przypadku dużego kalibru, sprawa raczej trafi do sądu i trzeba liczyć się nawet z odsiadką lub wyrokiem w zawieszeniu.
Zarówno wykroczenie, jak i przestępstwo skarbowe mogą się przedawnić. Karalność wykroczenia skarbowego ustaje po roku od jego popełnienia.
Natomiast w przypadku przestępstwa:
W przypadku postępowania w sprawach o przestępstwa lub wykroczenia skarbowe stosuje się przepisy kks i w razie potrzeby przepisy Kodeksu postępowania karnego. Orzekanie o winie i karze w tego typu sprawach należy do kompetencji sądów powszechnych lub sądów wojskowych. Nie zajmują się tym administracyjne organy finansowe. Wyjątkiem jest postępowanie mandatowe. Mandat karny może wymierzyć odpowiedni organ finansowy prowadzący postępowanie przygotowawcze.
By można było pociągnąć sprawcę do odpowiedzialności karnej, należy udowodnić jego winę. Zanim sprawa trafi do sądu, właściwy organ finansowy, musi zebrać materiał dowodowy. Ten etap to postępowanie przygotowawcze.
Organem postępowania przygotowawczego może być:
Postępowanie przygotowawcze prowadzi się w formie dochodzenia lub śledztwa. W przypadku przestępstw powinno zakończyć się ono w ciągu 3 miesięcy, jednak może zostać przedłużone do 1 roku lub w szczególnych wypadkach nawet dłużej. W sprawach o wykroczenie okres ten wynosi 2 miesiące z możliwością przedłużenia na czas oznaczony.
Po tym czasie organ postępowania przygotowawczego musi sporządzić i wnieść do właściwego sadu albo akt oskarżenia albo wniosek o warunkowe umorzenie postępowania, a następnie zawiadomić o tym prokuratora. W niektórych sprawach to prokurator wnosi akt oskarżenia. Następnie postępowanie toczy się już przed sądem.
W trakcie postępowania przygotowawczego, ale przed wniesieniem aktu oskarżenia sprawca może zgłosić wniosek o zezwolenie na dobrowolne poddanie się odpowiedzialności (organ musi poinformować sprawcę o tym prawie przed pierwszym przesłuchaniem). Razem z wnioskiem należy uiścić:
Wyrok o zezwolenie na dobrowolne poddanie się odpowiedzialności wydaje sąd. Wyrok ten można zaskarżyć.
Finansowy lub niefinansowy organ postępowania przygotowawczego ma prawo prowadzić postępowanie mandatowe, którego skutkiem jest kara grzywny w drodze mandatu karnego. Możliwe jest to wyłącznie w sprawach o wykroczenie skarbowe, jeżeli:
Jeśli sprawca przyjmie mandat i ureguluje należność, postępowanie karno-skarbowe uznaje się za zakończone. Natomiast w przypadku odmowy lub uchylenia mandatu – sprawa jest rozpatrywana na zasadach ogólnych.
Jednak postępowanie mandatowe nie zawsze może być prowadzone. Nie stosuje się go:
Od 1 lipca 2022 roku naczelnik urzędu skarbowego ma prawo skontrolować konto bankowe każdego Polaka bez wszczęcia formalnej kontroli lub postępowania podatkowego oraz bez informowania podatnika. Może to zrobić już na etapie postępowania przygotowawczego. Takie uprawnienia ma także Szef Krajowej Administracji Skarbowej oraz naczelnik urzędu celno-skarbowego.
Warto jednak podkreślić, że organy skarbowe nie mogą sprawdzać rachunków bez uzasadnionej przyczyny. Jest to możliwe w razie podejrzenia popełnienia wykroczenia lub przestępstwa podatkowego oraz, co istotne, po formalnych wszczęciu postępowania przygotowawczego.
W tym miejscu zachęcamy do zapoznania się z osobnymi wpisami, które szerzej opisują temat kontroli skarbowych:
Tu warto zaznaczyć, iż kontroli mogą podlegać m.in wszystkie rachunki z rankingu kont osobistych czy rankingu kont firmowych. Oczywiście procedura w tym przypadku się rożni, w zależności czy jesteśmy osobą fizyczną czy przedsiębiorcą. Generalnie urząd skarbowy ma szersze możliwości działania względem firm. Ciekawą kwestią jest konto za granicą a kompetencje urzędu skarbowego, dla takich rachunków procedury są znacznie utrudnione dla urzędu skarbowego.
Ponadto w związku z podejrzeniem popełnienia przestępstwa lub wykroczenia skarbowego, zgodnie z art. 105 ustawy z dnia 29 sierpnia 1997 r. – Prawo bankowe bank ma obowiązek udzielić informacji objętych tajemnicą bankową także na żądanie, m.in.:
Warto zdawać sobie sprawę z tego, że Szef Krajowej Administracji Skarbowej ma do dyspozycji specjalne narzędzie do walki z przestępczością podatkową. To system STIR, tj. System Teleinformatyczny Izby Rozliczeniowej. Algorytmy tego systemu ustalają wskaźnik ryzyka wyłudzeń skarbowych.
W głównej mierze w oparciu o wyniki analizy ryzyka, przeprowadzonej przez STIR, tj. kiedy istnieje duże prawdopodobieństwo, że dany rachunek może być wykorzystywany do wyłudzeń skarbowych, Szef KAS ma prawo zażądać blokady tego rachunku na 72 godziny. A jeśli Szef KAS uzna to za konieczne, ma prawo przedłużyć blokadę nawet do 3 miesięcy. Taki zabieg ma na celu przeciwdziałanie popełnieniu przestępstwa skarbowego.
O tym, jakie podmioty są w szczególności narażone na tego typy blokadę, przeczytacie w artykule: Zajęcie konta bankowego przez urząd skarbowy.
Na koniec zachęcamy do zapoznania się także z innymi artykułami związanymi z tematem blokady rachunku bankowego:
O wykroczeniu skarbowym można mówić, jeżeli kwota uszczuplenia jest niższa niż pięciokrotność minimalnego wynagrodzenia. To także inny czyn, o ile kodeks karny skarbowy uznaje go za wykroczenie. Natomiast powyżej tej kwoty lub w innych sytuacjach określonych w kks czyn zabroniony uznaje się za przestępstwo skarbowe. Wykroczenie skarbowe jest karane grzywną określaną kwotowo, a przestępstwo – grzywną w stawkach dziennych, bądź karą ograniczenia lub pozbawienia wolności. Istotną różnicą jest także fakt, że sprawca wykroczenia nie jest uznawany za osobę karaną, a w przypadku przestępstwa – jego dane zostaną wpisane do Krajowego Rejestru Karnego.
Czyn zabroniony można uznać za przestępstwo karno-skarbowe, jeśli kwota uszczuplonej albo narażonej na uszczuplenie należności publicznoprawnej lub wartość przedmiotu czynu jest wyższa niż pięciokrotność minimalnego wynagrodzenia oraz każdy inny czyn, jeśli stanowi tak Kodeks karny skarbowy. Zatem w I półroczu 2024 roku będzie to kwota powyżej 21 210 zł, a w II półroczu 2024 r. – powyżej 21 500 zł.
Przestępstwo skarbowe to czyn zabroniony przez Kodeks karny skarbowy pod karą grzywny w stawkach dziennych, karą ograniczenia lub pozbawienia wolności.
Wykroczenie skarbowe może być ukarane karą grzywny nie niższą niż 1/10 i nie wyższą niż dwudziestokrotność minimalnego wynagrodzenia, o ile kodeks nie stanowi inaczej. W 2024 roku (w zależności od półrocza) będą to kwoty w granicach od 424,2 zł/ 430 zł do 84 840 zł/ 86 000 zł. Kara nałożona w formie mandatu karnego nie może przekroczyć pięciokrotności minimalnego wynagrodzenia – w 2024 r. do 21 210 zł/ 21 500 zł.
Kara grzywny za przestępstwo skarbowe może wynieść od 10 do 720 stawek dziennych, a kara pozbawienia wolności – od 5 dni do 5 lat, o ile kodeks nie stanowi inaczej. Wysokość 1 stawki nie może być niższa niż 1/30 minimalnego wynagrodzenia i nie wyższa niż jej czterystukrotność. Wysokość i liczbę stawek ustala sąd. W wyjątkowych sytuacjach sąd ma prawo zarówno do nadzwyczajnego złagodzenia, jak i zaostrzenia kary do maksymalnie 1080 stawek dziennych kary grzywny, 2 lat ograniczenia lub 10 lat pozbawienia wolności.