Czynny żal – co to jest i kiedy można go złożyć?

Czynny żal to ratunek dla wszystkich spóźnialskich i zapominalskich oraz osób, które świadomie lub nieświadomie oszukały organ podatkowy. Wykorzystując to narzędzie, podatnik może uniknąć sankcji karno – skarbowych takich jak: mandat skarbowy, grzywna, czy nawet kara ograniczenia lub pozbawienia wolności. W jakich sytuacjach i jak poprawnie złożyć czynny żal? Kiedy jest on skuteczny? Wyjaśniamy.

Czym jest czynny żal?

Czynny żal to dobrowolne, z własnej inicjatywy przyznanie się sprawcy czynu zabronionego do winy. Wyraża on „skruchę”, a organ podatkowy odstępuje od wymierzenia kary.

Instytucja czynnego żalu została uregulowana w art. 16 Kodeksu karnego skarbowego. Zgodnie z nim kary za przestępstwo lub wykroczenie skarbowe może uniknąć sprawca, który po popełnieniu czynu zabronionego zawiadomił o tym fakcie właściwy organ i ujawnił okoliczności jego popełnienia, wskazując także osoby współdziałające.

Co istotne, wyrażenie „skruchy” nie zdejmuje z podatnika obowiązku uregulowania powstałej należności publicznoprawnej (wraz z odsetkami), czy złożenia deklaracji. Naprawienie powstałych szkód w terminie wyznaczonym przez uprawniony organ postępowania przygotowawczego jest warunkiem koniecznym. Bez tego czynny żal nie będzie skuteczny.

W jakich sytuacjach można skorzystać z czynnego żalu?

Z instytucji czynnego żalu ma możliwość skorzystać osoba, która, np.:

• nie złożyła zeznania podatkowego w terminie;
• nierzetelnie wystawiała faktury lub prowadziła księgi rachunkowe;
• w ogóle nie zapłaciła podatku PIT/CIT/VAT lub zapłaciła nieodpowiedni podatek;  
• wyłudziła zwrot należności celnej lub pozwolenie celne;
• bezprawnie stosowała obniżone stawki VAT lub zwolnienie VAT;
• zataiła prawdziwe rozmiary prowadzonej działalności gospodarczej przed organem podatkowym.

UWAGA!

Jeśli po popełnieniu przestępstwa lub wykroczenia skarbowego związanego ze złożeniem deklaracji albo przesłaniem księgi sprawca złoży odpowiedniemu organowi podatkowemu skuteczną korektę deklaracji, bądź księgi, nie musi składać czynnego żalu, by uniknąć sankcji. Wystarczy skorygować deklarację w odpowiednim terminie.

Natomiast w przypadku, gdy podatnik w ogóle nie złożył deklaracji mimo takiego obowiązku, powinien złożyć czynny żal.  

Kto może złożyć czynny żal?

Zgodnie z art. 16 Kodeksu karnego skarbowego czynny żal może złożyć jedynie sprawca wykroczenia lub przestępstwa skarbowego. By uniknąć odpowiedzialności karnoskarbowej, podatnik musi przyznać się do winy z własnej inicjatywy.

Czy można złożyć czynny żal przez pełnomocnika?

Warto jednak zauważyć, ze większość przedsiębiorców korzysta z usług biur rachunkowych. To one rozliczają podatki i składają deklaracje. Zatem, czy sprawca może poprosić, aby księgowy złożył czynny żal w jego imieniu? Niestety, kwestia ta budzi wiele wątpliwości, ponieważ brakuje jednoznacznego stanowiska w tej sprawie.

Z jednej strony, panuje opinia, że wspomniany wyżej artykuł, co prawda nie przewiduje udziału pełnomocników, ale także nie wskazuje jasno, że czynny żal musi być złożony osobiście przez podatnika. Ponadto skoro podatnik może być reprezentowany przez pełnomocników w różnego rodzaju postępowaniach podatkowych, to dlaczego nie mógłby złożyć czynnego żalu przez pełnomocnika.

Zwolennicy tego stanowiska powołują się na wyrok Sądu Najwyższego z 9 października 1968 roku (sygn. akt: II KR 140/68). Sąd orzekł wówczas, że „zawiadomienie w sprawie czynnego żalu nie musi być dokonane osobiście, lecz może je złożyć nawet inna osoba działająca na polecenie sprawcy”. Argumentem „za” jest także zmiana w Kodeksie karnym skarbowym, która zezwala na składanie czynnego żalu elektronicznie. Zatem biura rachunkowe mogą go składać w imieniu swoich klientów, korzystając z odpowiedniej platformy, np. e-PUAP.

Warto jednak wiedzieć, że panuje także przekonanie, jakoby w sprawie czynnego żalu sprawca nie mógł działać przez pełnomocnika. Zwolennicy tej teorii wskazują, m.in. że wyrok został wydany wiele lat temu i jest nieaktualny. Istnieje zatem ryzyko, że czynny żal złożony przez pełnomocnika będzie nieskuteczny. Urząd może uznać takie pismo za zawiadomienie o popełnieniu czynu zabronionego, a nie dobrowolne przyznanie się sprawcy do winy.

By zminimalizować to ryzyko, należy zadbać o odpowiednie pełnomocnictwo. Nie wystarczy tutaj pełnomocnictwo ogólne. Konieczne jest pełnomocnictwo szczególne, upoważniające do złożenia czynnego żalu. Warto także dopilnować, aby na piśmie informującym o naruszeniu obowiązków podatkowych lub celnych znalazł się również podpis sprawcy.

Co, jeśli za błędy odpowiada biuro rachunkowe?

Może zdarzyć się, że biuro rachunkowe, działając w imieniu klienta, dopuści się wykroczenia lub przestępstwa skarbowego. W takiej sytuacji ma zastosowanie art. 9 § 3 Kodeksu karnego skarbowego, który brzmi następująco:

Za przestępstwa skarbowe lub wykroczenia skarbowe odpowiada, jak sprawca, także ten, kto na podstawie przepisu prawa, decyzji właściwego organu, umowy lub faktycznego wykonywania zajmuje się sprawami gospodarczymi, w szczególności finansowymi, osoby fizycznej, osoby prawnej albo jednostki organizacyjnej niemającej osobowości prawnej.

Co istotne, w takim przypadku ukarana może być osoba fizyczna, np. właściciel, pracownik, a nie całe biuro rachunkowe jako podmiot. Zatem, jeśli winę ponosi wyłącznie biuro rachunkowe, to czynny żal powinna złożyć konkretna osoba, tj. pracownik/właściciel, która nie dopełniła obowiązku.

Kto nie może wykorzystać czynnego żalu?

Instytucja czynnego żalu nie jest dla każdego sprawcy wykroczenia lub przestępstwa skarbowego. Zgodnie z art. 16 § 6 kodeksu karnego skarbowego nie może z niego skorzystać osoba, która:

• kierowała wykonaniem ujawnionego czynu zabronionego;
• wykorzystując uzależnienie innej osoby od siebie, poleciła jej wykonanie czynu zabronionego;
• zorganizowała grupę lub związek w celu popełnienia przestępstwa skarbowego albo kierowała taką grupą, bądź związkiem – chyba że czynny żal złoży ze wszystkimi członkami grupy/związku;
• nakłaniała inną osobę do popełnienia przestępstwa lub wykroczenia skarbowego, by skierować przeciwko niej postępowanie.

Kiedy czynny żal jest skuteczny?

Nie zawsze złożenie czynnego żalu uchroni nas przed konsekwencjami. Aby był on skuteczny – po pierwsze – trzeba przyznać się, zanim cała sprawa wyjdzie na jaw, tzn. zanim organ podatkowy sam odkryje nieprawidłowość lub zostanie poinformowany przez „życzliwą” osobę. Zatem w momencie, gdy dostajemy wezwanie w związku z popełnieniem wykroczenia lub przestępstwa skarbowego, które organ podatkowy już wyraźnie udokumentował – jest za późno.

Instytucji czynnego żalu nie można wykorzystać także po rozpoczęciu przez organ czynności służbowej. Dotyczy głównie przeszukania, czynności sprawdzających oraz kontroli. Chyba że organ nie znajdzie podstaw do wszczęcia postępowania.

Po drugie – czynny żal jest skuteczny tylko, jeśli sprawca uiści powstałą należność (wraz z odsetkami) i/lub wypełni inne obowiązki wobec naczelnika urzędu skarbowego lub urzędu celno-skarbowego, np. złoży zaległe deklaracje podatkowe. Trzeba to zrobić jak najszybciej. Najpóźniej w terminie wskazanym przez urząd.

Do kiedy należy złożyć zawiadomienie?

Kodeks karny skarbowy nie określa terminu od-do, w jakim można wykazać „skruchę”. Najlepiej jednak zrobić to jak najszybciej. Chodzi o to, aby nie uprzedził nas organ podatkowy.

Co więcej, ustawa nie przewiduje także, ile czasu ma urząd na rozpatrzenie wniosku.

Jak złożyć czynny żal?

Pismo informujące o naruszeniu obowiązków podatkowych lub celnych można złożyć:

• na piśmie;
• ustnie do protokołu;
• listownie;
• elektronicznie przez konto w e-Urzędzie Skarbowym lub na skrzynkę e-PUAP. Tu możemy korzystać nawet z poszczególnych rachunków z rankingu kont osobistych, które oferują Profil zaufany (ePuap). Przykładowo jest to Alior, BNP Paribas, mBank, Millennium, Santander czy PKO BP.

Wniosek kierujemy do naczelnika urzędu skarbowego lub naczelnika urzędu celno-skarbowego (do organu, w którym się rozliczamy).

Kodeks karny skarbowy nie narzuca, co powinno zawierać takie zawiadomienie. Nie ma także specjalnego urzędowego formularza ani wzoru. Należy więc stworzyć takie pismo samodzielnie, ujmując w treści:

Wzór pisma – czynny żal

Mogą państwo skorzystać z naszego, edytowalnego wzoru pisma:

Dodatkowo, poniżej opisujemy, jakie dane powinny się znajdować w tego typu dokumencie.

• kto składa zawiadomienie – dane sprawcy (imię i nazwisko, adres, NIP/PESEL);
• do kogo – naczelnik urzędu skarbowego lub naczelnik urzędu celno-skarbowego;
• czego dotyczy – opis popełnionego czynu zabronionego wraz z istotnymi okolicznościami (w tym wskazanie osób współdziałających w jego popełnieniu lub oświadczenie, że nie współdziałaliśmy z innymi osobami);
• sposób i termin naprawienia skutków czynu – informacja, czy sprawca uiścił już wymaganą należność podatkową (warto dołączyć potwierdzenie zapłaty), złożył zaległe deklaracje itp. albo, w jaki sposób i kiedy zobowiązuje się to zrobić.

Warto także dodać datę i miejsce oraz powołać się na art. 16 § 1 Kodeksu karnego skarbowego.

Pismo należy podpisać najlepiej osobiście (może być podpis elektroniczny). Tak jak wspomnieliśmy wyżej, jeśli na zawiadomieniu będzie widniał jedynie podpis pełnomocnika, urząd może zakwestionować tak złożony czynny żal. Uzna, że to pełnomocnik (a nie sprawca dobrowolnie) zawiadamia o popełnieniu czynu zabronionego. W takiej sytuacji nie da się już ponownie skorzystać z tego narzędzia.

Jeśli chcemy wyrazić „skruchę” elektronicznie, możemy to zrobić przez e-PUAP lub platformę e-Urząd Skarbowy. Tutaj także nie ma konkretnego wzoru. Należy skorzystać z pisma ogólnego i podpisać je podpisem kwalifikowanym, profilem zaufanym lub podpisem osobistym.

Rozpatrzenie pisma

Niestety, naczelnik urzędu skarbowego lub celno-skarbowego nie informuje w osobnym piśmie, o tym, czy czynny żal został uznany za skuteczny, czy nieskuteczny. Nie ma także ustawowego terminu, w jakim musi rozpatrzyć wniosek sprawcy. Wyznacznikiem są czynności, jakie podejmie organ ścigania.  

Jeśli naczelnik pozytywnie rozpatrzy pismo, po prostu odstąpi od nałożenia kary. Może ewentualnie wskazać termin, w jakim należy dopełnić obowiązku.

Decyzja negatywna oznacza rozpoczęcie postępowania w sprawie o wykroczenie lub przestępstwo skarbowe zgodnie z zasadami określonymi w Kodeksie karnym skarbowym. Od tej decyzji sprawca nie może się odwołać.

UWAGA!

Jeśli zamierzamy wskazać osoby, które współdziałały w popełnieniu czynu zabronionego, a nie chcemy, aby nasz wyraz skruchy stał się donosem na innych, warto zsynchronizować moment złożenia czynnego żalu ze wskazanymi osobami. W innym wypadku, co prawda sami unikniemy sankcji, ale uniemożliwimy tym osobom złożenie skutecznego czynnego żalu. Z tego samego powodu należy także zadbać, by krąg tych osób był wystarczająco szeroki.

Czynny Żal – Podsumowanie

Czynny żal może uratować nas przed karą za wykroczenie lub przestępstwo skarbowe. Z jednej strony nie warto zwlekać z jego złożeniem. Jeśli urząd sam wcześniej wykryje nieprawidłowości lub podejmie kroki w celu ich wykrycia (np. rozpocznie kontrolę podatkową lub czynności sprawdzające), nasze zawiadomienie z przyznaniem się do winy nie odniesie pożądanego skutku.

Z drugiej strony, warto dokładnie przemyśleć zarówno samą decyzję o wykorzystaniu czynnego żalu, jak i sposób jego złożenia. Skorzystanie z pomocy pełnomocnika, niesie ze sobą ryzyko, że urząd błędnie zinterpretuje intencje takiego zawiadomienia. Niestety, drugiej szansy już nie będzie. Po uzyskaniu informacji o naruszeniu obowiązków podatkowych lub celnych urząd podejmie odpowiednie kroki, a sprawca czynu prawdopodobnie poniesie konsekwencje, których miał nadzieję uniknąć.

Podsumowując, zanim dobrowolnie przyznamy się do winy, upewnijmy się, że czynny żal zostanie rozpatrzony pozytywnie.