CRBR – co to jest i jak działa?

CRBR to kolejny publiczny rejestr, który utworzono, by poprzez ograniczenie anonimowości zwiększyć przejrzystość działalności gospodarczej oraz uskutecznić walkę z nielegalnymi transakcjami. Chodzi przede wszystkim o przeciwdziałanie praniu pieniędzy i finansowaniu terroryzmu. Zaczął funkcjonować od 13 października 2019 r. Od tej pory niektóre podmioty gospodarcze, np. spółki prawa handlowego muszą przekazywać do rejestru informacje o swoich beneficjentach rzeczywistych. Za niedopełnienie tego obowiązku grożą wysokie kary finansowe.

Czym jest CRBR (Centralny Rejestr Beneficjentów Rzeczywistych)?

CRBR, czyli Centralny Rejestr Beneficjentów Rzeczywistych to, jak sama nazwa wskazuje, państwowy rejestr, który służy do gromadzenia i przetwarzania danych o beneficjentach rzeczywistych. Jest prowadzony przy wykorzystaniu systemu teleinformatycznego.

CRBR stanowi jeden z elementów walki z praniem pieniędzy oraz finansowaniem terroryzmu. Dzięki niemu przestępcy nie mogą ukrywać swojej tożsamości w złożonych strukturach korporacyjnych. Łatwiej bowiem ustalić, kto konkretnie jest odpowiedzialny za działania danego podmiotu.

W ustawie AML (ustawa z dnia 1 marca 2018 roku o przeciwdziałaniu praniu pieniędzy oraz finansowaniu terroryzmu) określono, że w przypadku tego rejestru organem właściwym jest minister właściwy do spraw finansów publicznych. W drodze rozporządzenia może on upoważnić organ KAS do wykonywania swoich zadań. Korzystając z tego prawa, Minister Finansów, Funduszy i Polityki Regionalnej wyznaczył do tej roli Dyrektora Izby Administracji Skarbowej w Bydgoszczy.

Kim jest beneficjent rzeczywisty?

By zrozumieć, czym jest ten rejestr, należy wyjaśnić, kim właściwie jest beneficjent rzeczywisty. Definicję znajdziemy w art. 2 ustawy AML. Zgodnie z nim jest to każda osoba fizyczna, która za pomocą posiadanych uprawnień, wynikających z okoliczności prawnych lub faktycznych, pośrednio lub bezpośrednio sprawuje kontrolę nad klientem i może wywierać decydujący wpływ na czynności, bądź działania podejmowane przez niego lub każdą osobę fizyczną, w imieniu której nawiązywane są stosunki gospodarcze lub przeprowadzana jest transakcja okazjonalna.

Upraszczając, jest to osoba fizyczna sprawująca kontrolę nad danym podmiotem i mająca decydujący wpływ na jego działania. W spółkach osobowych beneficjentami rzeczywistymi będą z reguły wszyscy wspólnicy uprawnieni do reprezentacji spółki (zgodnie z umową spółki i wpisem do KRS). Natomiast w przypadku spółek kapitałowych będą to wspólnicy (osoby fizyczne), którzy mają więcej niż 25% głosów/udziałów/akcji  w spółce. Dla przykładu, jeśli w spółce z o.o. jest 3 wspólników, z czego wspólnik A ma 24% udziałów, wspólnik B – 55%, a wspólnik C – 21%, to tylko wspólnik B będzie beneficjentem rzeczywistym.

Kogo dotyczy Centralny Rejestr Beneficjentów Rzeczywistych?

Zgodnie z art. 58 ustawy AML do ujawnienia i aktualizacji danych o beneficjentach rzeczywistych zobowiązane są następujące podmioty:

• spółki osobowe, czyli: jawne, partnerskie, komandytowe, komandytowo-akcyjne;
• spółki kapitałowe, czyli: spółki z o.o., spółki akcyjne (z wyjątkiem spółek publicznych), proste spółki akcyjne;
• trusty, których powiernicy/osoby zajmujące stanowiska równoważne mają miejsce zamieszkania lub siedzibę na terytorium RP albo nawiązują stosunki gospodarcze, bądź nabywają nieruchomości na terytorium RP w imieniu lub na rzecz trustu;
• europejskie zgrupowania interesów gospodarczych;
• spółki europejskie;
• stowarzyszenia podlegające wpisowi do KRS oraz fundacje;
• spółdzielnie;
• spółdzielnie europejskie.

Warto wiedzieć, że ww. podmioty muszą zgłosić się do rejestru i dbać o aktualność danych, nawet jeśli są w stanie likwidacji lub upadłości.

Jak widać, w CRBR nie znajdują się dane spółek cywilnych oraz jednoosobowych działalności gospodarczych. Obowiązku zgłoszenia się nie mają także spółki zagraniczne zarejestrowane w KRS i prowadzące w Polsce działalność w formie oddziału.

Jakie dane należy przekazać do Centralnego Rejestru Beneficjentów Rzeczywistych?

W zgłoszeniu do CRBR należy podać następujące dane:

• dane identyfikacyjne podmiotu (nazwa firmy, forma organizacyjna, siedziba, numer KRS, NIP);
• dane identyfikacyjne beneficjenta rzeczywistego (imię i nazwisko, każde posiadane obywatelstwo, PESEL lub datę urodzenie, informacje o wielkości i charakterze udziałów lub przysługujących uprawnieniach, państwo zamieszkania).

Jak działa CRBR?

CRBR dostępny jest wyłącznie w formie elektronicznej. Jest jawny i ma charakter publiczny. Zarówno zgłoszenie do rejestru, jak i wyszukiwanie nie wiąże się z żadnymi opłatami.

Dzięki rejestrowi każdy przedsiębiorca może w łatwy sposób zweryfikować swojego kontrahenta i sprawdzić, kto faktycznie odpowiada za działania podejmowane przez dany podmiot. By skorzystać z tej opcji, na stronie internetowej rejestru CRBR należy kliknąć kafelek Wyszukaj. Do wyboru mamy 3 opcje:

• wyszukiwanie podmiotu;
• wyszukiwanie beneficjenta po PESEL;
• wyszukiwanie beneficjenta po dacie urodzenia.

Uzupełniamy odpowiednie pola w zależności od wybranej opcji. W razie potrzeby podajemy także interesujący nas przedział czasowy i klikamy Wyszukaj. Wyświetli się nam tabelka z informacjami dotyczącymi danego podmiotu/beneficjenta. Wygenerowany plik możemy pobrać w formacie XML lub PDF.

Jak dokonać zgłoszenia do Centralnego Rejestru Beneficjentów Rzeczywistych?

Zgłoszenia do CRBR można dokonać wyłącznie w formie elektronicznej. Na stronie rejestru należy wybrać opcję Utwórz zgłoszenie. Następnie musimy przejść przez 4 kroki:

1. Wybieramy formę organizacyjną podmiotu i podajemy NIP.
2. Wpisujemy datę zdarzenia (w przypadku nowych podmiotów będzie to data rejestracji w KRS) i klikamy Utwórz nowe zgłoszenie.
3. Wypełniamy formularz (część A – dane podmiotu, w część B – dane beneficjenta/reprezentanta, część C – oświadczenie, że jesteśmy świadomi odpowiedzialności karnej za złożenie fałszywego oświadczenia) i zapisujemy go.
4. Sprawdzamy poprawność danych, podpisujemy Profilem Zaufanym lub podpisem kwalifikowanym i wysyłamy.

Kto zgłasza do CRBR?

Zgłoszenie do Centralnego Rejestru Beneficjentów Rzeczywistych nie jest realizowane automatycznie, np. na podstawie wpisu do KRS. Każdy podmiot gospodarczy musi (bez wcześniejszego wezwania): po pierwsze – samodzielnie ustalić, kto kwalifikuje się do roli beneficjenta rzeczywistego i podlega zgłoszeniu. A po drugie – również samodzielnie dokonać takiego zgłoszenia.

Formalności musi dopełnić osoba, która jest uprawniona do reprezentacji danego podmiotu. Co istotne, nie można zrobić tego przez pełnomocnika.

Centralny Rejestr Beneficjentów Rzeczywistych – ile czasu na zgłoszenie?  

Po wejściu w życie przepisów dotyczących rejestru zgłoszenia trzeba było dokonać w ciągu 7 dni od dnia wpisu do KRS lub zmiany danych w KRS. Jednak dla wielu przedsiębiorców  termin ten okazał się niewystarczający, dlatego od 10 listopada 2022 roku uległ on wydłużeniu.

Obecnie informacje o beneficjentach rzeczywistych trzeba przekazać w ciągu 14 dni od dnia wpisu do KRS. W przypadku aktualizacji również obowiązuje termin 14-dniowy, jednak liczy się go różnie w zależności do rodzaju zmiany.

By niektóre zmiany mogły wejść w życie, wymagany jest wpis do KRS (tzw. wpis konstytutywny). W takich sytuacjach 14 dni liczy się od dnia, w którym dane podmiotu zostały zmienione w KRS.

Natomiast, jeśli zmiana jest skuteczna bez wpisu, wówczas nie trzeba czekać, aż zostanie ona ujawniona w KRS. Tutaj termin biegnie od daty jej wprowadzenia (faktycznego zaistnienia). Mowa tutaj o tzw. wpisie deklaratoryjnym. Co prawda, nadal jest on obowiązkowy, jednak niewymagany do tego, aby dana czynność wywołała skutek prawny, tj. zaczęła obowiązywać. Taki wpis jedynie potwierdza i ujawnia zmianę.

Do 14-dniowego terminu nie wlicza się sobót oraz dni ustawowo wolnych od pracy, a także okresów, w których występowała awaria lub zakłócenia systemu teleinformatycznego. Komunikatów o tego typu przerwach należy szukać w Biuletynie Informacji Publicznej.

Dane wprowadzane są do rejestru niezwłocznie po ich zgłoszeniu lub aktualizacji.

Kary za brak zgłoszenia do CRBR

Każdy podmiot wskazany w art. 58 ustawy AML ma obowiązek zgłosić beneficjenta rzeczywistego oraz pilnować, by podane informacje były aktualne. By odpowiednio zmotywować do wypełniania tej powinności, ustawodawca przewidział dotkliwe kary finansowe za brak zgłoszenia do CRBR w wymaganym terminie. Co ważne, mogą one dotyczyć zarówno podmiotu, jak i samego beneficjenta, tj. osoby fizycznej.

Na mocy art. 153 ustawy AML brak zgłoszenia lub aktualizacji danych w rejestrze, a także podanie informacji niezgodnych ze stanem faktycznym dla podmiotu lub powiernika/osoby zajmującej stanowisko równoważne może skończyć się karą nawet do wysokości 1 mln zł.

Poza tym ustawa przewiduje karę do 50 tys. zł dla beneficjenta rzeczywistego. Może zostać nałożona, jeśli ten nie przekazał podmiotowi wymaganych informacji i nie dostarczył niezbędnych dokumentów, przez co podmiot nie mógł dokonać zgłoszenia do CRBR lub zaktualizować danych w ustawowym terminie.

Jakie kary w rzeczywistości za brak zgłoszenia CRBR?

Na to pytanie odpowiada raport Crido Taxand. W 2021 najwyższa kara dotyczyła spółki z o.o. i wyniosła 35 tyś złotych, w 2022 najwyższa kara wyniosła już 250 tyś złotych. Zazwyczaj karta to wysokie kilka lub niskie kilkanaście tyś złotych. Jeśli chodzi o szanse na wytypowanie, to dalej są one niskie. Liczba wszczętych postępowań w 2022 to raptem lekko ponad 400, dla porównania samych spółek w KRS w 2022 było 650 tyś.

Czy można złożyć czynny żal do zgłoszenia do CRBR?

Niestety, czynny żal nie ma zastosowania w przypadku zaniechań dotyczących CRBR. Możemy o tym przeczytać w komunikacie nr 9 na stronie Ministerstwa Finansów (zakładka Co robimy > Centralny Rejestr Beneficjentów Rzeczywistych > Komunikaty).

Czynny żal to instytucja prawa podatkowego, dzięki której można uchronić się przed karą za wykroczenie lub przestępstwo skarbowe. Odpowiednie zapisy regulujące tę kwestię znajdują się w Kodeksie karnym skarbowym. Natomiast przepisy dotyczący CRBR są częścią ustawy z dnia 1 marca 2018 r. o przeciwdziałaniu praniu pieniędzy oraz finansowaniu terroryzmu, w której nie ma mowy o czynnym żalu. Zaniechania dotyczące rejestru nie są obciążone sankcją karno-skarbową, tylko sankcją administracyjną.

To wszystko oznacza, że wnioski o zastosowanie czynnego żalu w odniesieniu do zaniedbań w sprawie CRBR są bezprzedmiotowe. Nie uchronimy się w ten sposób przed odpowiedzialnością administracyjną.